بارها نگرانی از آینده این دریاچه، تیتر یک رسانه‌های مختلف را به‌خود اختصاص داده است اما به‌رغم همه این هشدارها نه تنها تغییری در روند تخریب این دریاچه ایجاد نشد که در مواردی روند تخریب شتاب بیشتری گرفت. هر چه هست فارغ از اینکه در این میان چه کسی مقصر است امروز ارومیه در حال احتضار است؛ دریاچه‌ای که 483هزار هکتار مساحت دارد و از آن به‌عنوان دومین دریاچه شور و بیستمین دریاچه بزرگ جهان نام برده می‌شود. گزارشی که در پی می‌آید در واقع تصویری است از آخرین وضعیت این زیست‌بوم که بخش‌هایی از آن به روایت ایسنا است.
وضعیت دریاچه ارومیه نگران‌کننده است. به گفته مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان غربی، ورودی آب به دریاچه ارومیه به صفر، شوری دریاچه به حد فوق اشباع و جمعیت آرتمیای ارومیه تقریبا به صفر رسیده و سطح آب دریاچه ارومیه هم‌اکنون از حداکثر سطح تراز آن 7 متر کاهش یافته است. کارشناسان نیز اعلام کرده‌اند سطح آب دریاچه ارومیه تا 2ماه آینده از حداقل تراز سال گذشته نیز کمتر می‌شود. در این میان، مسعود باقرزاده کریمی، کارشناس مسئول تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با تأکید بر اینکه باید از بوروکراسی برای حل معضلات دریاچه ارومیه پرهیز کرد، گفت: 130هزارهکتار از دریاچه ارومیه به‌طور کامل شوره‌زار شده و دیگر قابل بازگشت نیست! از سوی دیگر مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران نیز از تشکیل جلسه دوم ستاد اجرایی دریاچه ارومیه تا اواخر شهریور با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری خبر داد.
زخم کهنه‌ای که سر باز کرده است
مهندس باقرزاده کریمی، کارشناس مسئول تالاب‌ها و مشاور معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه بحران دریاچه ارومیه زخم کهنه‌ای است که هم‌اکنون سر باز کرده است یادآور شد: این امر نتیجه 3دهه توسعه ناپایدار و بی‌رویه در منطقه است که بارگذاری‌های غیرقابل تحملی را برای این حوزه ایجاد کرده است.
وی با اشاره به اینکه طی سال‌های گذشته به‌رغم خشکسالی، هر سال 5درصد بر تولیدات محصولات کشاورزی در استان‌های حاشیه دریاچه ارومیه افزوده شده گفت: این امر نشان‌دهنده آن است که فشار بر منابع آبی اعم از آب‌های سطحی و زیرزمینی در این منطقه به‌شدت افزایش داشته است. کارشناس مسئول تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست با تأکید بر اینکه باید از میزان برداشت و توقعات از منابع آبی بکاهیم، تصریح کرد: کل بحران دریاچه ارومیه قابل حل نیست ولی تا جایی که مربوط به مسائل انسانی است می‌توان این بحران را مدیریت کرد. وی گفت: نمی‌شود وزارت نیرو، آب را رهاسازی کند اما آبی به دریاچه نرسد! این امر نشان‌دهنده برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز است که در این خصوص باید نظارت‌های ویژه صورت گیرد.
کارشناس مسئول تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: تا زمانی که برداشت از منابع آبی تنظیم نشود، به تعادل نمی‌رسیم. متأسفانه مردم منطقه خشکسالی را در زندگی روزمره خود حس نمی‌کنند و کشاورز کار خود را انجام می‌دهد و تنها حاشیه‌نشین‌های دریاچه، آن هم اخیرا بحران خشکسالی را احساس کرده‌اند. وی گفت: انتقال آب و بارورسازی ابرها کارهای اورژانسی است که می‌توان برای نجات دریاچه ارومیه انجام داد. کارشناس مسئول تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست ارتفاع کنونی آب دریاچه ارومیه را 415/1271متر از سطح دریاهای آزاد عنوان کرد و گفت:این رقم از متوسط سطح تراز آب دریاچه 5/3متر پایین‌تر است و باید گفت: 130هزار هکتار از دریاچه ارومیه به‌طور کامل شوره‌زار شده و با شرایط فعلی دیگر قابل بازگشت نیست. وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین مشکل امسال در دریاچه ارومیه افزایش تبخیر به‌دلیل افزایش دما نسبت به سال‌های گذشته است، گفت: خیلی از اقدامات را می‌توان بدون هزینه انجام داد اما نجات دریاچه ارومیه نیازمند صرف زمان و اراده قطعی مسئولان است.
5/2متر کمتر از سطح تراز اکولوژیکی
دکتر نظری دوست، مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران نیز با اشاره به اینکه براساس مصوبه کمیته تخصصی باید سالانه 1/3میلیارد مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه شود، گفت: تنها در این صورت و طی یک دوره 5ساله می‌توانیم به سطح تراز اکولوژیک این دریاچه برسیم.
وی با اشاره به اینکه برنامه مدیریت دریاچه ارومیه طرح مشترکی بین 3 استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان بود که با کمک مشاوران داخلی و بین‌المللی و براساس بند الف ماده 67قانون برنامه چهارم تهیه شد، گفت: این برنامه مدیریتی در مهرماه سال87 به امضای وزرای نیرو و جهاد کشاورزی، رئیس سازمان محیط‌زیست و استانداران 3استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان رسید و در فروردین ماه سال‌جاری در هیات دولت به تصویب رسید.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران افزود: برای اجرای این برنامه یک ساختار فرابخشی دیده شده که ستاد اجرایی مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه با ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری و دبیری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و حضور معاون نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری و وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، مسکن، کشور و استانداران 3استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان تشکیل می‌شود.
وی گفت: نخستین جلسه این ستاد ملی اردیبهشت ماه سال‌جاری برگزار و پس از بررسی وضعیت دریاچه ارومیه مقرر شد کمیته‌ای تخصصی تشکیل شده و راهکارهای مدیریت دریاچه ارومیه را ارائه کند.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران با اشاره به اینکه تصمیمات ستاد اجرایی مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در حکم مصوبات هیات دولت خواهد بود،گفت: نخستین جلسه کمیته تخصصی دریاچه ارومیه خردادماه سال‌جاری برگزار شد و از آن زمان تا‌کنون 5 جلسه در این کمیته تشکیل شده که براساس آن مقرر شد سالانه 1/3میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه شود و سهم آب هر استان و میزان بهره‌برداری و ارسال آن برای دریاچه ارومیه نیز تعیین شده است. همچنین 27طرح اجرایی نیز در این کمیته تخصصی برای تطبیق استان‌های حاشیه دریاچه ارومیه با کمبود آب مصوب شده که از جمله آنها می‌توان به آبیاری تحت فشار، استفاده مجدد از آب‌های رها شده، تعیین حریم، نظارت و... اشاره کرد. وی گفت: تمامی این طرح‌ها قرار است در جلسه دوم ستاد اجرایی که ظرف 2هفته آینده برگزار می‌شود مطرح شود و با فوریت به تصویب برسد.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران گفت: با تشکیل این جلسه سهم آب هر استان مشخص شده و سازمان حفاظت محیط‌زیست بر ورود حقابه هر استان به دریاچه ارومیه نظارت خواهد کرد. از سوی دیگر طرح‌های اجرایی اضطراری نیز از محل تبصره 10ستاد بودجه سال89 اعتبار دریافت کرده و در سال‌های آینده وارد ردیف‌های بودجه‌ای سازمان‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌ربط خواهد شد. وی با اشاره به اینکه نظارت و ایجاد ایستگاه‌های نظارتی بر روان آب‌های ورودی به دریاچه ارومیه بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست خواهد بود، گفت: در عین حال برخورد با چاه‌های غیرمجاز بر عهده وزارت نیرو است و به هر استان اعلام می‌شود که میزان بهره‌برداری از آب در حوضه آن استان به چه میزان خواهد بود که بر اساس آن، استان مربوطه نسبت به برنامه‌ریزی در این خصوص اقدام خواهد کرد. مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران با تأکید بر اینکه قطعا در 6ماهه اول امسال ورودی آبی به دریاچه نخواهیم داشت، گفت: در تلاشیم تا در نیمه دوم سال نسبت به اجرایی‌کردن مصوبات ستاد اجرایی دریاچه ارومیه اقدام کنیم.
وی با اشاره به اینکه تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه 1/1274متر از سطح دریاهای آزاد است، افزود: هم‌اکنون سطح آب دریاچه ارومیه 5/2متر کمتر از سطح تراز اکولوژیک دریاچه است که بر این اساس بین 10تا 12میلیارد متر مکعب کمبود آب داریم که با احتساب ورود سالانه 1/3میلیارد متر مکعب آب به دریاچه با وضعیت تبخیر کنونی می‌توانیم طی یک دوره 5ساله به سطح تراز اکولوژیک دریاچه برسیم.
مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب‌های ایران در پایان اظهار امیدواری کرد که با همکاری و مشارکت تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط دریاچه ارومیه از احتضاری که هم‌اکنون دچار آن شده نجات یابد.
سدها، رمق ارومیه را گرفته‌اند
مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان غربی با اشاره به اینکه باروری ابرها از تصمیمات اتخاذشده برای ورود آب به دریاچه است، افزود: در عین حال مطلع شدیم که رئیس‌جمهوری دستور انتقال 2میلیارد مترمکعب آب را به این حوضه صادر کرده است که با توجه به حقابه تعیین‌شده در این خصوص، پیش‌بینی می‌کنیم وضعیت دریاچه ارومیه بهبود یابد. وی با اشاره به اینکه هم‌اکنون آب 21 رودخانه با 39مسیل وارد دریاچه ارومیه می‌شوند، گفت: در حال حاضر روی تمامی این رودخانه‌های منتهی به این دریاچه یا سد احداث شده و یا در دست احداث است. مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان غربی تأکید کرد: یکی از مشکلات عمده، بهره‌برداری از سدهای احداث شده روی دریاچه ارومیه است که پیش‌بینی می‌شود 4میلیارد متر مکعب آب از این سدها برای کشاورزی و سایر مصارف طی سال‌های آینده بهره‌برداری شود که این امر فشار مضاعفی را بر دریاچه ارومیه وارد می‌کند. این مقام مسئول، به افت شدید جمعیت آرتمیا در دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد میزان آرتمیا در دریاچه ارومیه به‌شدت کاهش یافته و تقریبا به صفر رسیده است اما سیست آن تا 50 سال باقی می‌ماند که امید داریم با آبدار شدن مجدد دریاچه ارومیه شاهد حضور آرتمیا به‌عنوان مهم‌ترین موجود این دریاچه باشیم.
ارومیه دومین دریاچه شور جهان
دریاچه ارومیه و جزایر متعدد آن به لحاظ ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد اکولوژیکی از سال1346 به‌عنوان منطقه حفاظت شده و از سال1349 به‌عنوان پارک ملی مورد حفاظت قرار گرفته است.
این دریاچه از سال1354 به‌عنوان ذخیره‌گاه بیوسفر در برنامه «انسان و کره مسکونی» سازمان یونسکو معرفی و در آن ثبت شده است. در سال1354 دریاچه ارومیه و تعدادی از دریاچه‌های آب‌شیرین جنوبی آن به‌علت دارا بودن معیارهای جهانی کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها (رامسر1971) در لیست تالاب‌های کنوانسیون قرار گرفته است و هم‌اکنون به‌دلیل مشکلات زیست‌محیطی در لیست تالاب‌های در معرض تغییرات شدید اکولوژیکی قرار دارد.
آرتمیا مهم‌ترین موجود این دریاچه است. از گونه‌های در‌معرض خطر این منطقه، می‌توان به پلیکان پاخاکستری، باکلان کوچک، غازپیشانی‌سفید کوچک، عروس غاز، اردک مرمری، اردک سرسفید، اردک بلوطی، خروس کولی‌دشتی، میش مرغ و دلیجه کوچک اشاره کرد. همچنین در حدود یک هزار و 500گونه گیاه آوندی در حوزه ارومیه به ثبت رسیده است از این یک هزار و 500گونه 353گونه ارزش اقتصادی و 290گونه اهمیت اکولوژیک دارند.
